معرفی تخته نرد، تاریخچه و روش بازی

تخته نرد، یا نردشیر (به انگلیسی: Backgammon) از بازی‌های فکری و متکی به برنامه‌ریزی، روش، شمارش و شانس است. در این بازی دو نفره، طرفین مهره‌های خود را بر اساس دو عددی که بر روی تاس نقش می‌بندد در جهت حرکت عقربه‌های ساعت یا خلاف آن حرکت می‌دهند و در آخر از صفحهٔ بازی خارج می‌سازند. در پایان بازیکنی برنده خواهد بود که سریع‌تر تمام مهره‌های خود را از زمین بازی خارج کند.

تاریخچه

کاوش‌های باستان‌شناسی در شهر سوخته نشان می‌دهد که بازی تخته نرد یا نردشیر در ایران، حدود ۳۰۰۰ سال پیش از میلاد وجود داشته است. یک مجموعه بازی شامل ۳۰ مهره و دو تاس در یک صفحه که نگاره‌ای از مار بر روی آن قرار دارد، در شهر سوخته کشف شده است. این مجموعه به نظر می‌رسد ۱۰۰ تا ۲۰۰ سال قدیمی‌تر از یک مجموعه مشابهی است که در شهر اور پیدا شده است.

همچنین ایران به عنوان سرزمین مادری این بازی شناخته شده است. نخستین بازی ساخته شده توسط انسان که به احتمال زیاد نیای تخت نرد یا حتی شطرنج نیز می‌شناخته می‌شود، مربوط به حدود ۶ هزار سال پیش در زمان تمدن عیلام در منطقه خوزستان (از جمله ایذه و شوش) می‌باشد. این بازی از یک صفحه بازی تشکیل شده است که در شهر سوخته سیستان و بلوچستان از یک گور باستانی به شماره ۷۶۱ کشف شده است. این صفحه بازی حاوی ۶۰ مهره است و از چوب آبنوس ساخته شده و شکل یک مار دارد که ۲۰ بار حلقه زده و دمش در دهان خود گرفته است.

مهره‌ها و تاس‌های این بازی که با تاس‌های امروزی متفاوت بوده‌اند، در یک ظرف سفالی که حاوی سنگ‌های ارزشمندی نظیر لاجورد، عقیق و فیروزه است، قرار داشته‌اند.

نمونه‌های دیگری از بازی‌ها در مناطق مختلف ایران نیز کشف شده است. به عنوان مثال، در تپه سیلک کاشان و صخره‌های جزیره خارگ در خلیج فارس نیز، بازی‌های صفحه و مهره‌ای که تعداد بیشتری دارند و نمونه‌های کهن تر آن‌ها در ایران پیدا شده است. این بازی‌ها تا حدی که محققان بررسی کرده‌اند، مشابه بازی نیای امروزی نرد بوده و البته در فرهنگ‌ها و ملت‌های باستانی دیگر نیز مانند چین، مصر و سایر نقاط دنیا وجود داشته‌اند.

این بازی‌های ابتدایی در واقعیت به گونه‌ای بوده‌اند که افراد تعدادی سنگ یا مهره را در صفحه‌ای که دارای خانه‌های مختلف بوده، جابه‌جا می‌کردند و مهره‌ها را از یک نقطه آغازی به یک نقطه پایانی می‌رساندند. این نمونه‌ها نشان از تاریخچه بازی‌های فکری و تفریحی در فرهنگ ایران باستان دارند و مطالعه و بررسی آن‌ها می‌تواند به درک بهتری از زندگی و تفریحات باستانی مردمان این ناحیه کمک کند.

تاریخچه تخته نرد

روش بازی

شروع بازی

دو روش وجود دارد. در روش اول هر دو بازیکن عدد زوج یا فردی را انتخاب می‌نمایند و یک نفر تاس می‌اندازد اگر عدد روی تاس زوج بوده و عدد انتخابی خودش هم زوج بوده بازی را شروع می‌کند اگر نه به رقیب واگذار می‌کند و در روش دوم ابتدا، هر بازیکن یک تاس پرت می‌کند. بازیکنی که عدد بیشتری بیاورد بازی را آغاز می‌کند. در صورت مساوی شدن، دوباره تاس را پرتاب می‌کنند (شخص آغازکننده با همان تاس ریخته شده بازی می‌کند و دوباره تاس نمی‌ریزد مثلاً اگر حریف ۲ آورده باشد و شما ۵ شما باید ۲ و ۵ را حرکت کنید) سپس نوبت بازیکن دیگر می‌شود. عدد روی تاسها نشان می‌دهد که مهره‌ها چه تعداد خانه باید حرکت داده شوند.

مهره‌ها روبه جلو و با قانون‌های زیر حرکت داده می‌شوند:

مهره با توجه به عدد روی تاس به خانهٔ باز (خانه‌ای که از دو مهره یا تعداد بیشتری از مهره‌های حریف پر نشده باشد) می‌تواند جابجا شود.
عددهای روی دو تاس تشکیل حرکت‌های جداگانه می‌دهد. به عنوان مثال، اگر عدد تاس یک بازیکن ۵ و ۳ باشد، او می‌تواند یک مهره را پنج خانه و مهره دیگری را سه خانه جلوتر در خانه باز قرار دهد. یا می‌تواند یک مهره را هشت خانه به جلو ببرد و در یک خانه باز قرار دهد (تنها در صورتی که نقطه میانی سه و پنج هم‌زمان بسته نباشند). خانه بسته خانه‌ای است که دو مهره یا مهره‌های بیشتری از حریف آن خانه را پر کرده باشد.
بازیکنی که تاسش دو عدد برابر می‌آورد، اصطلاحاً جفت آورده و معادل آوردن چهار تا از آن عدد است؛ مثلاً اگر تاس ۶ و ۶ بیاورد، بازیکن دارای چهار «شش» برای استفاده‌است، و می‌تواند هر ترکیبی از مهره‌ها را حرکت دهد.
بازیکن باید تا زمانی که حرکت قانونی با عدد روی تاسها دارد، حرکت کند و نمی‌تواند از عددی که آورده صرف نظر کند؛ مثلاً اگر جفت ۳ آورده و فقط سه تای آن‌ها را می‌تواند بازی کند، باید آن سه را بازی کند.
بازیکن همواره باید بیشترین تعداد حرکت را که می‌تواند بازی کند، به این معنی که اگر فرضاً تاس بازیکن ۴ و ۵ بیاید به این صورت که اگر مهره‌ای خاص را ۴ خانه حرکت دهد دیگر امکانی برای بازی کردن تاس ۵ نداشته باشد اما اگر مهره‌ای دیگر را ۴ خانه حرکت دهد امکان بازی کردن تاس ۵ نیز برایش مهیا شود اجباراً باید حالتی را که امکان بازی کردن هر دو تاس را به او می‌دهد بازی کند حتی اگر آشکارا به ضررش باشد.

زدن و خوردن

خانه اشغال شده توسط یک مهره، تک نامیده می‌شود. اگر حریف روی مهره تک بیاید، آن مهره را می‌زند و جای آن قرار می‌گیرد و مهره خورده شده روی «بار» قرار می‌گیرد. تا زمانی که یک بازیکن یک یا چند مهره بر روی بار دارد، باید نخست آن‌ها را وارد بازی کند. هنگامی که نوبت اوست، با توجه به عدد روی تاسش، مهره بیرون را در خانه بازی از ناحیه خودی حریف قرار می‌دهد. به عنوان مثال، اگر یک بازیکن یک مهره در بار دارد، و تاسش ۴ و ۶ دارد، می‌تواند مهره اش را بر روی هر دو خانه چهار یا شش ناحیه خودی حریف قرار دهد به شرطی که آن خانه‌ها باز باشند. اگر هیچ خانه‌ای باز نباشد، بازیکن نوبت خود را از دست می‌دهد؛ ولی باید تا آنجا که می‌تواند مهره‌هایش را وارد کند و بقیه را برای نوبت بعدیش بگذارد. پس از آنکه آخرین مهره خورده شده وارد بازی شد، بازیکن به بازی عادی خود ادامه می‌دهد و اگر از تاسش چیزی باقی‌مانده باشد، آن را بازی می‌کند. نکته (زدن و بلند شدن): در صورتی که مهره تک شما در خانه حریف قرار داشته باشد (و بالعکس) بازیکن نمی‌تواند مهره را زده و مهره خود را از همان خانه حرکت دهد، که در اصطلاح بازی ایرانی «زدن و بلند شدن» مجاز نمی‌باشد. تنها در صورتی که بازیکن هیچ حرکت دیگری نداشته باشد مجاز به «زدن و بلند شدن» خواهد بود.

خارج کردن

مورد نظر هیج مهره‌ای نبود با شرط اینکه در خانه‌های قبلش هم هیچ مهره‌ای نباشد، شما می‌توانید این مهره را از نزدیکترین خانه قبل از عدد تاس بردارید؛ مثلاً تمام مهره‌های شما در خانه‌های ۱، ۲، ۳ جمع است و شما تاس می‌اندازید. اگر تاس شما مثلاً ۴ و ۶ باشد شما می‌توانید دو مهره از خانه ۳ خارج کنید اما اگر در خانه ۵ شما مهره باشد و در خانهٔ چهار مهره ندارید، شما نمی‌توانید با تاس ۴ مهره از بازی خارج کنید و باید این تاس را بازی کنید.

حال اگر تاس جفت بیارید شما می‌توانید چهار مهره از خانه عدد تاس خارج کنید؛ مثلاً اگر جفت ۳ بیاورید در صورتی که چهار مهره در خانه ۳ باشد می‌توانید هر چهار مهره را خارج کنید. اگر کمتر از چهار مهره در خانه ۳ باشد و در خانهٔ ۲ مهره دارید، می‌توانید تعداد تاس ۳ باقی‌مانده را از خانه ۲ بردارید.

مارس

درصورتی‌که قبل از اینکه حریف‌تان بتواند حداقل یک مهره را خارج کند، تمام مهره‌هایتان را از بازی خارج کنید، حریف شما مارس شده و امتیازی که به دست می‌آورد. روی عدد ۴ می‌رود و نتیجه هر ست در عدد کیوب ضرب خواهد شد؛ یعنی اگر شما مارس شدید و کیوب روی ۴ باشد شما ۸ امتیاز دادید و اگر یک دست معمولی باختید و کیوب روی ۲ باشد ۲ امتیاز به حریف خواهید داد یا اگر مارس اکبر شده باشید و کیوب روی ۱۶ بوده باشد ۴۸ امتیاز داده‌اید.

تخته نرد نقاشی تذهیب